Aktualnie toczy się w Polsce debata nad planowanymi przez PIS zmianami w ordynacji samorządowej w zakresie ograniczenia kadencyjności wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Pomysłodawcy motywują potrzebę wprowadzenia takich zmian koniecznością rozbicia istniejących układów i zapobiegania tworzeniu się klik służących partykularnym interesom samorządowców. Wprowadzenie tych zamysłów w życie wprowadziłoby istotną zmianę w naszej gminie, gdzie od niemal trzydziestu lat niepodzielnie panuje burmistrz Kurek.
Nie ulega wprawdzie wątpliwości, że rzeczywistą intencją PIS-u w osobie Naczelnika Państwa – posła Jarosława Kaczyńskiego jest odsunięcie od władzy dotychczasowych burmistrzów, a następnie próba obsadzenia ich stanowisk kandydatami z ramienia PIS-u (jak wynika z publikacji Fundacji Batorego, większość burmistrzów aktualnie sprawujących swój urząd drugą lub kolejną kadencję należy do PSL). Taki „grzech urodzenia” tego projektu nie może być jednak sam w sobie podstawą do jego odrzucania, jeśli miałby on długofalowo przynieść korzyści. Korzyści te mogłyby polegać – jeśli nie na rozbijaniu skostniałych układów – to choćby na aktywizacji społeczeństwa i motywowaniu coraz to nowych ludzi do startowania w wyborach, co z kolei przyczyniałoby się do budowy społeczeństwa obywatelskiego.
Przyjrzyjmy się zatem pozostałym argumentom przeciwników tego rodzaju zmian. Nadarza się ku temu znakomita okazja, bo stacja TVN24 – tradycyjnie przeciwna polityce PIS-u – opublikowała materiał, wychwalający burmistrza Kurka jako dobrego włodarza, któremu nie należy odbierać prawa do dalszego sprawowania urzędu, bo odbyłoby się to ze szkodą dla gminy.
W materiale przytoczono wypowiedzi mieszkańców Mszczonowa, opowiadających się za pozostaniem burmistrza Kurka na urzędzie.

Rozwój miasta pod rządami obecnej władzy
Dzięki burmistrzowi Mszczonów prężnie się rozwija – miasto zmieniło się nie do poznania, powstały drogi, chodniki… – argumentują mieszkańcy w audycji TVN-u. My w tym miejscu zauważamy, że przez ostatnie 30 lat chodniki i drogi powstały nie tylko w Mszczonowie – ogólnie cały kraj zmienił się nie do poznania, co jest wynikiem rozwoju gospodarczego w skali makro, a także pojawienia się dotacji unijnych. To nie burmistrz cudotwórca rozwinął miasto dzięki swoim nadprzyrodzonym zdolnościom, tylko w całej Polsce nastąpił skok cywilizacyjny i dlatego mamy te wszystkie chodniki i kostki brukowe. Burmistrz Kurek wprawdzie pozyskał środki unijne na ten cel, nie należy jednak zakładać, że z zadaniem tym nie poradziłby sobie ktokolwiek inny. Nie powinno być to zatem argumentem za niewprowadzeniem projektowanych zmian. To samo dotyczy zresztą przyciągania inwestorów, tworzenia miejsc pracy, budowy dzielnicy przemysłowej. Znowu – tutaj sukces Mszczonowa wynika po części z ogólnego rozwoju kraju, po części zaś z dogodnego położenia miasta. Burmistrz ma w tym oczywiście swój udział i dobrze, że w tym zakresie prawidłowo wykonywał swoją funkcję, wykorzystując nadarzające się okazje. Właściwe wykonywanie obowiązków to jednak jeszcze za mało, żeby robić z kogoś bohatera i stawiać mu pomniki – nie jest to też powód, aby burmistrz był „nie do ruszenia” w sytuacji, gdyby ograniczenie kadencyjności było ogólnie korzystne.

Po co naprawiać coś, co działa?
Jeżeli ktoś dobrze coś robi, to po co to zmieniać? Przyjdzie kto inny, to nie wiadomo jak będzie. Argumentacja ta nas nie przekonuje, ponieważ w podobny sposób można by się sprzeciwiać jakimkolwiek zmianom i w konsekwencji wstrzymywać rozwój w dowolnej dziedzinie życia. Ani poczucie, że jest dobrze, ani też lęk przed zmianą nie oznaczają przecież, że obecny system jest optymalny. Tym bardziej, że z łatwością można wskazać szereg nieprawidłowości, takich jak choćby wielokrotnie wytykana przez nas marionetkowość radnych i fasadowość ich kontroli nad zbyt silną władzą wykonawczą.
W tym miejscu przewrotnie dodamy, że gdyby – w ślad za przedstawionym materiałem TVN-u – przyjąć pogląd, że obecna sytuacja we władzach Mszczonowa nie jest wcale patologiczna, bo miasto dobrze się rozwija, a samorząd otrzymuje nagrody – to należałoby być konsekwentnym i zlikwidować Radę Miejską. Jeśli bowiem samorząd z wszechwładnym burmistrzem jest właściwym rozwiązaniem, to znaczy, że Rada jest niepotrzebna i generuje tylko koszty. Powszechnie uważa się jednak, że pluralizm i kolegialne sprawowanie władzy są pożądane – a skoro tak, to w Mszczonowie potrzebne są zmiany systemu, aby ta kolegialność nie była tylko fasadowa.

Metoda kija i marchewki
Oczywiście doskonale rozumiemy tych, którzy w związku z ewentualną zmianą na fotelu burmistrza obawiają się o przyszłość. Podobnież rozumiemy, choć nie usprawiedliwiamy też obaw tych, którzy doskonale czują się na zapewnionych przez burmistrza ciepłych, urzędniczych posadkach, zajmowanych przez nich od lat niejako „przez zasiedzenie”. Obawy te doskonale rozumie też sam burmistrz i umiejętnie je podsyca:



Powyższe słowa burmistrza padły w nieco innym kontekście – skierowane były do nauczycieli w związku z rządową reformą systemu edukacji i w takim zakresie są usprawiedliwione. Niemniej pozwalają nam zilustrować socjologiczny mechanizm, leżący u podstaw fenomenu wielokadencyjności Kurka.
Dopóki będę burmistrzem, włos z głowy wam nie spadnie, a wszystko będzie po staremu. Efekt? Nieważne, jak wykonuje się pracę – ważne, by żyć w zgodzie z burmistrzem i wybierać go na kolejną kadencję, bo on tę pracę zapewnia. Nieważne, czy „po staremu” to jest tak, jak być powinno – ważne, żeby burmistrz nie odszedł ze stanowiska, bo wtedy może być gorzej. W połączeniu z sukcesem miasta w związku z przemianami w kraju i sypaniem pieniędzy z unijnej sakwy sprawia to, że w oczach części mieszkańców Kurek urasta do rangi lokalnego herosa – półboga, który rzekomo jako jedyny potrafi zapewnić miastu byt i dobrobyt. Do tego dochodzi jeszcze zwykłe ludzkie wygodnictwo – radnym wygodnie jest wykonywać polecenia burmistrza, nie musieć samodzielnie myśleć nad rozwojem gminy, czy też – broń Boże – publicznie wchodzić w konflikt z lokalnym superbohaterem. Również urzędnikom wygodnie jest mieć pracę zapewnioną „przez zasiedzenie”, niż starać się, by ją utrzymać. Ogólnie rzecz biorąc – opłaca się być po stronie wpływowego burmistrza niż przeciw niemu. Burmistrz zaś faworyzując ludzi mu przychylnych, a zastraszając innych jeszcze takie poczucie podsyca.
A gdy do tego wszystkiego dołożymy jeszcze niewielkie rozmiary lokalnej, gminnej społeczności, sprawiające, że duża część mieszkańców jest albo zależna od władz samorządowych albo ma w rodzinie kogoś, kto się w takiej sytuacji znajduje, wówczas łatwo już o stworzenie układu ostatecznie betonującego aktualny system. Nikt bowiem w takiej sytuacji nie będzie ryzykował konfliktu z aparatem władzy burmistrza.
Układ ten sporej części mieszkańców nawet odpowiada – czego najlepszym dowodem są wypowiedzi mieszkańców w przytoczonym materiale, a także same wyniki wyborów. Tyle tylko, że nie jest to układ optymalny z punktu widzenia długofalowych korzyści dla społeczeństwa. Optymalny system to taki, w którym rozwiązania wybiera się nie na podstawie „zasiedzenia”, relacji z burmistrzem, fałszywego przekonania o wielkości zasług burmistrza czy też niczym nieuzasadnionego, ale umiejętnie podsycanego lęku przed zmianami – ale według tego, czy rozwiązania te są faktycznie najlepsze. Tylko taki system – w długofalowej perspektywie – jest dla społeczeństwa najkorzystniejszy. Jest też odporny na nadmierny rozrost wpływów burmistrza, a dzięki częstym zmianom także na skostniałość.

Ograniczenie wolności wyboru?
Przeciwnicy zmian w ordynacji samorządowej wskazują, że projekt ogranicza prawo obywateli do wybierania swoich przedstawicieli (argumentu takiego używa na przykład Prezydent Żyrardowa Wojciech Jasiński na łamach nr 5 Życia Żyrardowa). Odnosząc się do tego argumentu zauważamy, że prawo wyboru przedstawicieli nawet obecnie nie jest nieograniczone. Zgodnie z kodeksem wyborczym na fotelu wójta czy burmistrza mogą zasiadać osoby, które skończyły 25 lat i mają obywatelstwo państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Choćby więc mieszkańcy bardzo tego chcieli, nie mogą sobie wybrać na burmistrza na przykład dwudziestoletniego Papuasa. Dlaczego? Ano dlatego, że uznano, że prawo wyboru należy jednak w tym zakresie z różnych przyczyn odgórnie ograniczyć. Nie należy tego traktować jako zamachu na demokrację, tylko jako wprowadzanie mechanizmów chroniących przed różnego rodzaju patologiami. I to samo dotyczy ewentualnego ograniczenia kadencyjności. Właśnie w sytuacji, gdy ze wskazanych wyżej przyczyn nie jest możliwe naprawienie wadliwego systemu oddolnie, konieczne są działania na szczeblu parlamentarnym. Działania takie również wchodzą w zakres demokracji, więc nie może tu być mowy o naruszaniu konstytucyjnych zasad ustrojowych.

Co z innymi politykami?
Burmistrz Kurek ripostował w przytoczonym materiale TVN-u, że w takim razie może należałoby wprowadzić dwukadencyjność także dla posłów. Pomijając już fakt, że jest to argument całkowicie pozamerytoryczny w aktualnej debacie, zauważamy, że posłowie wchodzą w skład organu kolegialnego, w którym siłą rzeczy władza i wpływy poszczególnych jednostek są ograniczone (poza klinicznym przypadkiem Jarosława Kaczyńskiego, co jednak wynika z innych uwarunkowań). Tym samym ograniczenie kadencyjności posłów nie jest priorytetem w procesie rozbijania układów. Nie oznacza to oczywiście, że nie można by takiego ograniczenia wprowadzić, zwłaszcza gdyby równocześnie powstały jednomandatowe okręgi wyborcze – to jednak temat na osobne rozważania.

Ograniczenie kadencyjności lekarstwem na patologię?
Pozostaje zapytać, czy ograniczenie kadencyjności burmistrza rzeczywiście pozwoli rozbić wyżej opisany układ i zoptymalizować sprawowanie władzy na szczeblu samorządowym. Z jednej strony zwracaliśmy uwagę na możliwą aktywizację społeczeństwa, a w konsekwencji zwiększenie pluralizmu. Z drugiej strony Fundacja Batorego słusznie wskazuje na możliwość rotacji stanowisk w ramach istniejącego układu – na wzór Rosji, gdzie swego czasu Putin wymienił się stanowiskami z Miedwiediewem (w warunkach gminy Mszczonów dostrzegamy możliwość takiej wymiany burmistrza Kurka z Przewodniczącym Rady Miejskiej Łukaszem Koperskim). W takiej sytuacji reforma nie spełniłaby zamierzonego celu.
Nie sposób też odmówić racji burmistrzowi Kurkowi, który zauważa, że nowy burmistrz w czasie pierwszej kadencji będzie się dopiero uczył samorządu, zaś w czasie drugiej – o ile nie będzie już miał innych ambicji politycznych – nie będzie miał żadnej motywacji do pracy, bo i tak będzie musiał potem odejść ze stanowiska. Jest to w zasadzie jedyny poważny argument przeciwko wprowadzaniu reformy.

Podsumowując nasze rozważania stwierdzamy, że w naszym przekonaniu zmiany w Mszczonowie są potrzebne – proponowana reforma nie daje wprawdzie pełnej gwarancji takich zmian, może jednak okazać się długofalowo korzystna.