Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zobowiązał Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do udzielenia odpowiedzi na naszą krytykę prasową dotyczącą pałacu w Osuchowie. W marcu ubiegłego roku opublikowaliśmy artykuł Arystokraci ZUS-u, w którym negatywnie oceniliśmy niedostępność zabytkowego parku otaczającego Centralny Ośrodek Szkoleniowy ZUS. W naszej ocenie obiekt ten nie powinien być prywatną rezydencją garstki urzędników, tylko służyć społeczeństwu, skoro utrzymywany jest z publicznych pieniędzy.
Rzecznik prasowy centrali ZUS – Wojciech Andrusiewicz nie chciał się wtedy przed nami tłumaczyć z takiej polityki Zakładu, chociaż znowu to my jako społeczeństwo płacimy mu za to, żeby z nami rozmawiał. W tej sytuacji należało sięgnąć po przysługujące prasie instrumenty prawne i zmobilizować opornego rzecznika do pracy.

Przekazanie krytyki prasowej do ZUS
Z pomocą przyszedł nam tu następujący, rzadko wykorzystywany przepis prawa prasowego:

Art. 6 ust. 2: Organy państwowe, przedsiębiorstwa państwowe i inne państwowe jednostki organizacyjne oraz organizacje spółdzielcze są obowiązane do udzielenia odpowiedzi na przekazaną im krytykę prasową bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w ciągu miesiąca.

Podobnie jak w przypadku dostępu do informacji prasowej jest to archaiczny przepis, którego twórcy nie zdawali sobie sprawy, że powstanie Internet, skutkiem czego każdy będzie mógł być dziennikarzem, krytykować organy państwowe i żądać ustosunkowania się do krytyki. My jednak z tego przepisu skorzystaliśmy i przekazaliśmy do Centrali ZUS wydruk naszego artykułu, a w piśmie przewodnim powołaliśmy się na powyższy przepis i zażądaliśmy odpowiedzi na krytykę.
Jak wspomnieliśmy, prasa rzadko korzysta z tego instrumentu, ponieważ zwykle albo możliwa jest rozmowa z rzecznikiem albo też dziennikarz zadowala się samym wypowiedzeniem krytyki. Skutek jest jednak taki, że organy państwowe najwyraźniej nie są przyzwyczajone do takiej formy kontaktu z prasą, bo ZUS nasze pismo po prostu zignorował. Bez odpowiedzi pozostało też nasze pisemne ponaglenie. W tej sytuacji mogliśmy już tylko skorzystać z drogi sądowej.

Skarga do sądu administracyjnego
Prawo prasowe nie przewiduje wprost możliwości zaskarżenia niewywiązania się organu z obowiązku odpowiedzi na przekazaną krytykę. Niemniej już w 1987 roku Sąd Najwyższy uznał, że brak takiej możliwości jest niedopuszczalny, bo niweczyłby cel krytyki, jakim jest eliminowanie przez prasę ujemnych zjawisk. Sąd Najwyższy podjął wówczas uchwałę w siedmioosobowym składzie pod sygn. akt III AZP 2/87, w której uznał przez analogię, że brak odpowiedzi na przekazaną krytykę można zaskarżyć na podstawie tego samego przepisu, na mocy którego skarży się odmowę udzielenia informacji prasowej (procedurę tę opisywaliśmy przy okazji naszego sporu ze Spółdzielnią). Uchwały Sądu Najwyższego w składzie siedmioosobowym mają moc wiążącą dla sądów administracyjnych – jest to rzadki przypadek istnienia w prawie polskim tzw. precedensu.
Orzeczenie to jest wprawdzie niemal równie stare co samo prawo prasowe, niemniej do dziś Sąd Najwyższy swojego stanowiska nie zmienił, w związku z czym precedens z 1987 roku nadal obowiązuje. Mogliśmy się zatem na niego powołać:


Rzecznik prasowy ZUS nie zna prawa prasowego?
Zgodnie z procedurą obowiązującą przy składaniu skarg do sądu administracyjnego, wnieśliśmy tę skargę za pośrednictwem ZUS (skarżony organ określiliśmy właśnie jako „ZUS” zamiast „Prezes ZUS”, co zostało skorygowane przez sąd – są to jednak niuanse, których tu omawiać nie będziemy). Wtedy okazało się, że pan Andrusiewicz umie jednak pisać, bo przysłał nam w imieniu Zakładu stanowisko wobec naszej skargi:


Niestety stanowisko to całkowicie dyskredytuje go jako rzecznika prasowego. Po pierwsze Andrusiewicz wykazał się niezrozumieniem podstawowej ustawy mającej znaczenie dla jego działalności, jaką jest prawo prasowe. Pomylił bowiem dwa różne przepisy – przepis mówiący o naszym prawie do uzyskania informacji z przepisem dającym nam prawo do uzyskania odpowiedzi na krytykę.
To prawda, że przed napisaniem artykułu zwróciliśmy się do Prezesa ZUS o udzielenie nam informacji na temat Ośrodka Szkoleniowego w Osuchowie (pytaliśmy m.in. o koszt utrzymania i ochrony obiektu). Uzyskane informacje rzeczywiście posłużyły nam do napisania krytycznego artykułu. Tylko że w żaden sposób nie odbiera nam to prawa do uzyskania – na podstawie zupełnie innego przepisu – odpowiedzi na taką krytykę. Przecież najpierw musimy zebrać informacje (na przykład pytając samego Prezesa ZUS), a potem możemy napisać krytyczny artykuł. I dopiero taki materiał możemy przekazać do krytykowanego organu z żądaniem odpowiedzi. Nie sposób zatem uznać – tak jak chciałby tego Andrusiewicz – że udzielenie nam informacji jest tym samym, co odpowiedź na krytykę.
A czym powinna być taka odpowiedź? Ano, właśnie – panie rzeczniku – znowu się pan myli, twierdząc, że nie ma pan obowiązku polemizowania z naszym artykułem. Proszę się doszkolić i zajrzeć sobie na przykład do wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 29 września 1999 r., sygn. akt II SA 1397/99, gdzie przeczyta pan, że odpowiedź na krytykę prasową powinna być „repliką, reakcją na postawione pytanie albo zarzut. Powinna odnosić się do treści tego pytania lub zarzutu, czyli wyrażać rzeczowy stosunek do krytyki zawartej w publikacji prasowej.” A zatem skoro przekazaliśmy panu artykuł, w którym postawiliśmy m.in. zarzut nieprawidłowej polityki ZUS w zakresie dostępności osuchowskiego zabytku, to ma pan obowiązek odstawić herbatkę, którą pan sobie teraz popija, i zrobić to, za co bierze pan pensję z publicznej kasy. A bierze pan za to, żeby pan w imieniu swojego Prezesa wyjaśnił społeczeństwu, dlaczego urzędnicy zamykają się przed nami w pałacu, za który każą nam płacić. I czy nie mogliby nas łaskawie wpuścić choćby do parku.
Natomiast twierdzenie, jakoby skargi w sprawach prasowych należało wnosić do sądu administracyjnego bezpośrednio, pan Andrusiewicz wyssał sobie z palca. Odnośna ustawa – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi stwierdza bowiem wyraźnie, że skargi wnosi się za pośrednictwem organu, na który się skarżymy. Brak jest tutaj jakichkolwiek wyjątków.
Reasumując – albo rzecznik ZUS jest niedouczony albo celowo wymiguje się od swoich obowiązków, dodatkowo wprowadzając nas w błąd co do procedury składania skargi. W naszej ocenie zarówno w jednym, jak i w drugim przypadku pan Wojciech Andrusiewicz nie nadaje się na rzecznika prasowego.

Grzywna dla Prezesa ZUS
Takie stanowisko Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oznaczało oczywiście, że ZUS nie zamierza przekazywać naszej skargi do sądu. W związku z tym – po bezskutecznym upływie ustawowego terminu na przekazanie – złożyliśmy wniosek o wymierzenie Prezesowi ZUS grzywny za naruszenie tego obowiązku. Procedurę tę opisaliśmy szczegółowo przy wymierzaniu grzywny Spółdzielni. Tutaj dla przypomnienia wyjaśnimy tylko, że gdy organ, któremu przesłano skargę, nie przekaże jej zgodnie z ustawą do sądu administracyjnego, sąd może wymierzyć organowi grzywnę.
Sąd przychylił się do naszego wniosku i wymierzył Prezesowi Zakładu Ubezpieczeń Społecznych grzywnę w wysokości 100 zł. Tak niska kwota wynikała z faktu, że ZUS w reakcji na wszczęcie procedury wymierzania grzywny zrewidował swoje stanowisko i ostatecznie skargę przekazał. Nawet jednak i od tak niewielkiej grzywny ZUS złożył zażalenie i sprawa oparła się o NSA, który zażalenie ZUS-u oddalił i utrzymał grzywnę w mocy:


ZUS zagmatwał sprawę na tyle, że nawet i sądy pisały w uzasadnieniach (a WSA także w sentencji) o dostępie do informacji prasowej bądź publicznej, chociaż w tej sprawie chodziło o odpowiedź na krytykę. Na tym etapie sąd nie bada jednak wnikliwie przedmiotu zaskarżenia – wyłączną podstawą wymierzenia grzywny jest nieprzekazanie skargi, w związku z czym sądy są tutaj po części usprawiedliwione. Niemniej takie niestaranne uzasadnienie traci swój walor edukacyjny, w związku z czym opublikowaliśmy powyżej tylko same sentencje postanowień (Czytelników mimo wszystko zainteresowanych uzasadnieniem odsyłamy do portalu urzeczeń sądów administracyjnych, odpowiednio do spraw II SO/Wa 34/16 oraz I OZ 1362/16).

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie
Odpowiedź na naszą skargę w przedmiocie nieudzielenia nam odpowiedzi na krytykę prasową sporządził nie kto inny, tylko sam rzecznik Andrusiewicz. Powtórzył on w tej odpowiedzi te same bzdury, które pisał wcześniej do nas:


Tym razem dla pewności należało wskazać sądowi, że bynajmniej nie zarzucamy ZUS-owi nieudzielenia nam informacji, tylko brak stanowiska wobec naszego artykułu:


W dniu 5 kwietnia 2017 r. na posiedzeniu niejawnym Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie przyznał nam rację i zobowiązał Prezesa ZUS do odpowiedzi na nasz artykuł. Nadal czekamy na sporządzenie uzasadnienia i przysłanie nam odpisu wyroku, jednak jego sentencja jest już dostępna w portalu orzeczeń – sygn. akt II SAB/Wa 527/16. Wyrok nie jest prawomocny i Prezesowi ZUS służy prawo złożenia skargi kasacyjnej do NSA. Zapewne zatem na finał tej sprawy (jak i na samą odpowiedź na krytykę) jeszcze poczekamy.

Aktualizacja
W dniu 22 maja otrzymaliśmy odpis orzeczenia sądu wraz z uzasadnieniem. O dalszym rozwoju tej sprawy będziemy informować w kolejnych numerach gazety.